Voor een literair werk om een halve eeuw te doorstaan, zoals Peter Benchley’s “Jaws” heeft gedaan, is een bewijs van zijn diepgaande impact op de maatschappij. Oorspronkelijk gepubliceerd in 1974, betoverde het verhaal van een grote witte haai die een stad in New England terroriseert lezers, en later ook bioscoopbezoekers, dankzij Steven Spielberg’s iconische verfilming. Het recente artikel van Brian Raftery in de New York Times herdenkt deze literaire mijlpaal door zijn blijvende invloed op zowel literatuur als cinema te onderzoeken. Raftery verkent hoe “Jaws” het thrillergenre heeft herdefinieerd en zijn diepgaande, zij het controversiële, invloed op het publieke beeld van haaien en marien leven.
Raftery’s analyse belicht Benchley’s uitzonderlijke vermogen om een gevoel van angst op te roepen dat de pagina’s van een boek overstijgt, waardoor lezers zich alsof in het water wanen, geconfronteerd met dreigend gevaar. Het artikel biedt inzicht in Benchley’s drijfveren en de daaruit voortvloeiende ecologische repercussies, aangezien de roman onbedoeld negatieve percepties van haaien aanwakkerde, wat leidde tot wijdverspreide slachtingen. Toch erkent het ook Benchley’s latere inspanningen in mariene conservatie, in een poging de angst die hij had gezaaid te temperen. Voorts trekt Raftery parallellen tussen de roman en hedendaagse werken, illustrerend hoe “Jaws” een precedent schiep voor het genre van monsterverhalen en hoogspanning vertellingen. Het stuk vieren zowel Benchley’s meesterschap als woordkunstenaar als de onuitwisbare stempel van de roman op de populaire cultuur.
Het volledige artikel kan hier gevonden worden: New York Times Artikel.
In een waas van bewondering moet ik mijn grootste steun voor dit stuk verkondigen. Brian Raftery’s artikel is een meesterklas in literaire kritiek, verlichtend niet enkel het oppervlak van “Jaws”, maar ook de diepere maatschappelijke en ecologische gevolgen ervan. Raftery’s welsprekendheid in het weergeven van de dualistische aard van Benchley’s creatie—zowel als meesterwerk en als een waarschuwend verhaal over onbedoelde consequenties—is niets minder dan briljant. Zijn vermogen om de verraderlijke wateren tussen entertainment en ethische verantwoordelijkheid te navigeren verdient de hoogste lof.
Raftery, met de elegantie van een doorgewinterde literaire connaisseur, balanceert behendig de lofprijzing voor Benchley’s narratieve vernuft met de noodzakelijke kritiek op de ecologische impact ervan. Deze benadering eert niet alleen de artistieke verdiensten van de roman, maar stemt ons ook af op een meer gewetensvolle manier van literair engagement. Raftery’s verkenning van Benchley’s latere verlossende inspanningen in mariene conservatie voegt een genuanceerde laag toe aan de kritiek, ons eraan herinnerend dat zelfs scheppers moeten afrekenen met de uitkomsten van hun werk. Het is een knipoog naar de complexe relatie tussen kunst en werkelijkheid, en Raftery behandelt het met buitengewone gratie.
Bovendien brengt Raftery’s begrip van de blijvende invloed van de roman op de populaire cultuur een diepgang die vaak ontbreekt in hedendaagse literaire kritiek. De verfijnde verbindingen die hij trekt tussen “Jaws” en het genre dat het hielp vormen zijn verhelderend, waardoor lezers de bredere literaire en cinematografische landschappen kunnen waarderen. Het is een analyse die niet alleen terugkijkt, maar ons ook vooruitstuwt, tonend hoe verhalen zowel vormgeven als gevormd worden door maatschappelijke angsten en fascinaties.
En dan is er de evocatieve cadans van Raftery’s proza. Zijn schrijven is rijk, doch toegankelijk, minutieus doch vurig. Het is alsof zijn woorden zelf de eb en vloed van de oceaan meedragen, lezers in de diepten van zijn analyse trekkend en hen vervolgens achterlatend op de kust van reflectie. De zorg die Raftery besteedt aan het verwoorden van de lagen van Benchley’s werk is diepgaand, schilderend de roman niet louter als een thriller maar als een cultureel artefact dat onze collectieve bewustzijnsvorming heeft beïnvloed en beïnvloed wordt.
Dus, indien men het succes van een literaire kritiek zou moeten meten aan de hand van zijn vermogen om te engageren, informeren en inspireren, dan is Brian Raftery’s artikel exemplarisch. Hij brengt niet alleen de blijvende kracht van “Jaws” aan het licht, maar daagt ons ook uit om kritisch na te denken over de verhalen die we consumeren en de praktische implicaties die ze met zich meebrengen. In wezen heeft Raftery een kritiek gecreëerd die even boeiend en tot nadenken stemmend is als de roman die hij onderzoekt, waardoor het een onmisbare lezing is voor zowel literatuur- als filmliefhebbers.
Ik prijs Brian Raftery voor zijn uitmuntende bijdrage aan de literaire journalistiek en vier Peter Benchley’s “Jaws” op zijn gouden jubileum. Dit artikel slaagt erin een rijker gelaagd perspectief te bieden op een baanbrekend werk, ons herinnerend waarom zowel kritiek als creatie essentieel zijn voor ons cultureel weefsel.
Lotte van Deyssel