Helaas moet ik constateren dat in het aangeleverde artikel van Book Riot, getiteld “Snag These Compelling Memoirs for Under $5.50 Each”, geen specifiek boek wordt besproken. Het geeft enkel een overzicht van diverse autobiografieën die aantrekkelijk geprijsd zijn. Hiermee kan ik als criticus moeilijk uit de voeten, daar een gedegen literaire kritiek geen plaats vindt in een algemene beschouwing zonder focus op één specifieke titel.
Toch verdient het artikel dat ik voor me heb enige aandacht. Ondanks de nobele poging van Book Riot om het geschreven woord breed toegankelijk te maken, mis ik een diepgang die doorgaans zo kenmerkend is voor de ware lezer. Het aandragen van meerdere titels die de lezer zou kunnen intrigeren, is uiteraard een prijzenswaardige onderneming, maar de vorm waarin dit wordt gegoten, laat te wensen over.
De ware literaire criticus delft dieper dan de kern van oppervlakkige aanbiedingen. Hoe verhoudt een werk zich tot de tijdsgeest? Welke thematiek zet het in? Hoe is de stilistische compositie opgebouwd? Deze vragen blijven allemaal onbeantwoord. Wat we krijgen, is een lijstje, een opsomming van titels die mogelijk interessant zouden kunnen zijn, doch zonder de nodige onderbouwing waarom.
Een recensent als ik, geaard in de Nederlandse literaire traditie, hunkert naar de schone kunst van de analyse, naar de dissectie van de zinnen, de esthetische waarde van de woorden. Maar hoe kan dit plaatsvinden zonder een nadere kennismaking met de inhoud, de penvoering, de karaktertekening? Het is alsof wij onsmenu zou worden voorgeschoteld zonder dat wij enige notie hebben van de ingrediënten noch de bereiding.
Tevens lijkt het prijzencriterium – ondere $5,50 – frappant, maar doch irrelevant, zij het economisch aantrekkelijk voor het grote publiek. De waarde van literatuur laat zich moeilijk meten in geld. Een werk kan zich voor een schamele stuiver aanbieden, maar rijker zijn aan inhoud dan de duurste editie der klassieke werken. De opzet van deze campagne blijkt eerder commercieel dan enige literaire ambities na te streven.
En toch, zoudt ge mij wellicht kunnen tegenwerpen, is het een nobele zaak boeken toegankelijker te maken voor minder vermogende lezers. Hierop antwoord ik volmondig ja, doch met de kanttekening dat een ware aanbeveling meer vergt dan een prikbord van covers en titels. De lezer dient geleid te worden als Dante door Vergilius, het pad van de verbeelding opgevoerd door hand en stem die wijzen richting de verlichte wereld van letteren en narratieven.
Mijn kritiek treft evenzeer het tekort aan eigentijdse problematiek of relevante thematiek in dit artikel. Wij leven in een tijdsgewricht dat schreeuwt om reflectie, om het herscheppen van onze sociale afspraken, onze ethiek, onze omgang met de aarde en elkander. Waar zijn de memoires die de vaste structuren eens breken, die ons tot heroverweging dwingen? Waar zijn de nalatenschappen die ons innerlijk beroeren, verstoren, en wellicht hervormen? Dichterbij de problematiek van alledag, maar met de verhevenheid der literaire kunst.
Mijn epistel zou ik willen besluiten met een aanmaning aan allen die trachten literaire werken aan te prijzen in het publieke forum: kies bewust, kies doordacht, en kies met emotie. Laat de bladzijden er niet enkel liggen als koopwaar, maar als openbaringen voor de zuivere literatuurminnaar. Hij of zij die het ware woord zoekt, zoekt niet de goedkoopste aanbieding, maar de rijkste tekst.
Met beleefde groet,
Martijn Jongbloed